اسهال گوسالهها معمولا طی 14 روز نخست زندگی رخ داده و اغلب با مختل شدن توازن جمعیت میکروبی روده و آسیب دیدن سدهای مخاطی روده همراه است. بر اساس گزارش وزارت زراعت ایالات متحده، نرخ مرگ و میر سالانه ناشی از اسهال در گوسالهها تا 25 درصد نیز می‌رسد. شیوع اسهال با افزایش نرخ مرگ و میر، هزینه‌های درمان و نیروی کارگری و کاهش عملکرد رشد گوسالهها، زیان اقتصادی چشمیگری را به صنعت دامپروری تحمیل می‌کند. به دین ترتیب پیشگیری و کنترل اسهال در گوسالهها از طریق ارتقاء سطح سلامت دستگاه گوارش، امری ضروری است.
اهمیت جمعیت میکروبی روده
ترکیب جمعیت میکروبی روده در گوسالهها سلامت و عملکرد رشد آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. محققان کارکردهای مختلفی را به جمعیت میکروبی روده نسبت داده‌اند که از آن جمله می‌توان به تجزیه کربوهیدرات‌ها و فیبر، کنترل مصرف و ابقاء چربی خوراک، تولید ویتامین‌ها و اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیر، تحریک سیستم ایمنی، کنترل حرکات دستگاه گوارش و محافظت از حیوان میزبان در برابر عوامل بیماری‌زا اشاره کرد. در گوساله‌های تازه‌زا، میکروارگانیسم‌های مختلفی از محیط پیرامون وارد مجرای گوارشی شده و در آن کلونیزه می‌شوند. هر گونه اختلال در فرایند جذب مواد مغذی و فعالیت‌های مکانیکی و ترشحی دستگاه گوارش موجب برهم خوردن تعادل جمعیت میکروبی دستگاه گوارش می‌شود. با در هم شکستن سد میکروبی دستگاه گوارش، شمار زیادی از عوامل بیماری‌زای گوارشی نظیر باکتری‌ها و ویروس‌ها در روده کلونیزه شده و موجب بروز التهاب و در نهایت اسهال می‌شوند.
پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای شامل باکتری‌ها و مخمر‌ها هستند که در مقادیر کافی به منظور بهبود سطح سلامت دستگاه گوارش و کاهش وقوع اسهال، در اختیار گوسالهها قرار می‌گیرند. در ادامه به شرح اثرات پروبیوتیک‌های مخمر- و باکتری-بنیان در گوسالهها خواهیم پرداخت.
تأثیر فرآروده‌های مخمر بر سلامت گوارشی گوسالهها
فرآورده‌های مخمر با جلوگیری از برهم‌خوردن تعادل میکروبی و تقویت فعالیت میکروبی در دستگاه گوارش، نرخ وقوع و شدت اسهال در گوسالهها را کاهش می‌دهند. این فرآورده‌ها به دو صورت مخمر زنده (به صورت پودر خشک) و محیط کشت مخمر (محصول فرایند تخمیر که علاوه بر مخمر زنده حاوی ترکیبات محیط کشت مخمر نیز می‌باشند) در دسترس دامدران قرار دارند. استفاده از این فرآورده‌ها در مرحله پیش از شیرگیری تکامل و بلوغ بهینه فلور میکروبی شکمبه را تسریع نموده و در کنار بهبود مصرف خوراک استارتر، متوسط افزایش وزن روزانه بدن و قوام فضولات، کارکرد سیستم ایمنی مخاطی روده را تنظیم و احتمال کلونیزاسیون عوامل بیماری‌زا در روده را کاهش می‌دهد. ساکارومایسز سرویسیه رایج‌ترین استرین مخمر پروبیوتیک مورد استفاده در واحدهای دامپروری به شمار رفته و موجب تثبیت pH شکمبه و افزایش رشد باکتری‌های تجزیه کننده فیبر در شمکبه گوسالهها می‌شود. گوساله‌های تحت تیمار با مخمر ساکارومایسز سرویسیه در طول دوره وقوع اسهال هیچ‌گونه کاهش وزنی را از خود نشان نمی‌دهند. بعلاوه، استفاده از این مخمر در گوساله‌هایی که انتقال ایمنی غیرفعال (از طریق آغوز) در آن‌ها به طور مطلوبی صورت نگرفته است، موجب بهبود عملکرد و کاهش طول دوره اسهال می‌شود. افزودن محیط کشت مخمر به خوراک استارتر گوسالهها فراوانی باکتری‌های بوتیری‌ویبریو را در مایع شکمبه افزایش و جمعیت پرسوتلا را کاهش می‌دهد و از این طریق شرایط را برای تولید بوتیرات و رشد شکمبه و پرزهای آن مساعد می‌کند. محیط کشت مخمر نمو دستگاه گوارش را از طریق افزایش ارتفاع پرزها و نسبت ارتفاع پرز به عمق کریپت در تمام قسمت‌های روده باریک و نیز افزایش ارتفاع پرز و عمق کریپت ناحیه ایلئوم، بهبود می‌دهد. همچنین، محیط کشت مخمر ضمن تقویت یکپارچگی سدهای دفاعی روده، نشت آنتی‌ژن‌های سمی و باکتری‌های موجود در مجرای گوارشی به جریان خون را نیز کاهش می‌دهد. استفاده از ساکارومایسز سرویسیه طی هفته اول زندگی گوسالهها، تولید و ترشح ایمونوگلبولین A را در مجرای گوارشی و کلون افزایش داده و تثبیت جمعیت میکروارگانیسم‌های مفید و تشکیل فلور میکروبی طبیعی دستگاه گوارش را تسریع می‌کند و در عین حال، رشد میکروارگانیسم‌های مضر را کاهش می‌دهد. افزودن این مخمر به شیر مصرفی گوسالهها افزایش جمعیت باکتری‌های مولد اسید بوتیریک و لاکتوباسیلوس‌ها و کاهش جمعیت باکتری کولینسلا و نرخ وقوع عارضه نشت‌پذیری روده را در پی داشته است.
پروبیوتیک‌های باکتری-بنیان
استفاده از پروبیوتیک‌های باکتری-بنیان نظیر گونه‌های لاکتوباسیلوس، گونه‌های بیفیدوباکتریوم، گونه‌های باسیلوس و گونه‌های انتروکوکوس طی دوره پیش از شیرگیری عمدتا با هدف بهبود سطح سلامت روده، کاهش اسهال، افزایش عملکرد رشد، محدود کردن استقرار میکروب‌های بیماری‌زا در دستگاه گوارش و بهبود کارایی سیستم گوارشی و ایمنی مخاطی حیوان میزبان، صورت می‌گیرد. بعلاوه، پروبیوتیک‌های باکتریایی در تعدیل پاسخ‌های ایمنی القایی در دستگاه گوارش، افزایش تولید موسین توسط سلول‌های جامی‌شکل، بهبود کارایی سدهای دفاعی روده از طریق تقویت اتصالات محکم و تعدیل پاسخ‌های التهابی نقش دارند. این پروبیوتیک‌ها همچنین با تولید باکتریوسین (نوعی پپتید ضدمیکروبی) در مجرای روده احتمال بروز عفونت‌های گوارشی را کاهش می‌دهند. استفاده تلفیقی از دو باکتری پروبیوتیک لاکتوباسیلوس پلانتاروم و باسیلوس سوبتیلیس موجب بهبود تعادل جمعیت میکروبی دستگاه گوارش، کاهش طول دوره اسهال و حتی پیشگیری از اسهال در گوسالهها شد.
استفاده از سویه‌های باکتریایی مولد اسید لاکتیک نظیر لاکتوباسیلوس کازئی، لاکتوباسیلوس سالیواریوس و پدیوکوکوس اسیدی‌لاکتیسی با بهبود مصرف خوراک استارتر و میانگین افزایش وزن روزانه در گوسالهها همراه بود. با این وجود، دامنه اثربخشی این پروبیوتیک‌ها به عوامل محیطی، اندازه جمعیت میکروب‌های مضر و سطح استرس حیوان بستگی دارد.
تجویز لاکتوباسیلوس رامنوسوس طی دوره پیش از شیرگیری به افزایش تنوع میکروب‌های شکمبه، تغییر ترکیب باکتری‌های غالب و فراوانی نسبی خانواده‌های باکتریایی در مایع شکمبه، افزایش تولید اسیدهای چرب فرار و غلظت پروتئین میکروبی، کاهش pH شکمبه و بهبود کارکرد شکمبه می‌انجامد. لازم به ذکر است که اثربخشی باکتری‌های پروبیوتیک مولد اسید لاکتیک در کاهش احتمال وقوع اسهال به خانواده و استرین باکتری، ترکیب باکتری‌های مختلف در شکمبه و نوع شیر مورد استفاده برای تغذیه گوسالهها بستگی دارد. اثرات مثبت این پروبیوتیک‌ها در صورت مصرف شیر کامل در تغذیه گوسالهها، پررنگ‌تر خواهد بود.
تبلیغات مولتی‌بهسیل دامی و بهسیل پلاس دامی
نتیجه‌گیری
کاهش نرخ وقوع و شدت اسهال در گوسالهها به دلیل تعدد بالای عوامل مسبب این بیماری (شامل عوامل عفونی و غیرعفونی) مبحثی چالش‌برانگیز است. استفاده از پروبیوتیک‌ها اثرات سودمندی را بر صفات عملکرد گوسالهها داشته و در عین حال از وقوع اختلالات گوارشی پیشگیری می‌کند. پروبیوتیک‌ها در مجرای گوارشی کلونیزه شده، با اتصال به سطح مخاط روده، لایه میکروبی محافظی را ایجاد می‌کنند که فضا را برای کلونیزاسیون میکروب‌های بیماری‌زا محدود نموده و از رشد آن‌ها ممانعت می‌کند. با این حال، سازوکار عمل پروبیوتیک‌ها ممکن است برای گونه‌ها و استرین‌های مختلف متفاوت باشد. اخیرا، محققان برای دست‌یابی به اطلاعات بیشتر در رابطه با سازوکار اثر پروبیوتیک‌ها بر جمعیت میکروبی و حیوان میزبان و افزایش سطح دانش خود در مورد راهکارهای میکروبی کنترل اختلالات گوارشی در گوسالهها، استفاده از تکنیک توالی‌یابی نسل جدید را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
در نهایت، ارزیابی برهم‌کنش‌های بین جمعیت میکروبی و حیوان میزبان، آشنایی با ویژگی‌های حیوان میزبان و جمعیت میکروبی، درک پاسخ‌های فنوتیپی مشاهده شده و فرمولاسیون بهینه و استفاده هدفمند از پروبیوتیک‌ها، جملگی مستلزم انجام مطالعات و بررسی‌های بیشتر می‌باشند.
